Sản xuất trồng trọt hữu cơ- một giải pháp bảo vệ sinh thái đồng ruộng

Hệ sinh thái đồng ruộng là một chuỗi thức ăn khép kín bao gồm thời tiết, cây trồng, thiên địch và dịch hại, trong đó cây trồng là chủ thể dưới tác động của thời tiết khí hậu và quá trình quản lý của con người, mối quan hệ dinh dưỡng đó tác động tương tác với nhau, sinh vật này là nguồn thức ăn cho sinh vật khác… vì vậy khi thiếu đi một mắt xích sẽ làm mất cân bằng sinh thái, sẽ làm gia tăng số lượng của một loài, gây lên hiện tượng bộc phát. Vụ Mùa năm 2023 bộc phát sâu cuốn lá nhỏ lứa 5; vụ Xuân năm 2024 bộc phát rầy nâu rầy lưng trắng lứa 2 là ví dụ điển hình.

Nhiều thập kỷ nay, chúng ta coi đất là nhà máy sản xuất mà nguyên liệu cho sản xuất là giống, phân hoá học, hoá chất BVTV …vòng tuần hoàn đó như một chu kỳ lặp lại nhiều lần sẽ gây ra tính kháng và phát sinh ra loài dịch hại mới.

Ưu điểm của hoá chất BVTV là bao vây, tiêu diệt sinh vật hại một cách nhanh chóng. Vì vậy, thuốc BVTV đã góp phần bảo vệ năng suất cây trồng, tuy nhiên trong quá trình sử dụng, thuốc BVTV và hoá chất khác đã để lại hậu quả làm ô nhiễm nguồn nước, đất canh tác và không khí, ảnh hưởng không tốt tới sức khoẻ con người và lại dư lượng trong các sản phẩm nông nghiệp.

Mặt khác, hoá chất BVTV không chỉ tiêu diệt các loài dịch hại mà tiêu diệt luôn các loài thiên địch có ích (thiên địch là những loài lấy sâu hại làm thức ăn hoặc ký sinh sâu hại, ví dụ nhện Licosa ăn sâu non và trưởng thành sâu cuốn lá, rầy); đa số các loài thiên địch bị tiêu diệt nhiều hơn, sớm hơn do chúng dễ mẫn cảm với hoá chất BVTV. Đối với dịch hại sau khi bị nhiễm hoá chất BVTV đa phần bị tiêu diệt, tuy nhiên, những cá thể nào còn sống sẽ phục hồi, lâu dần gây ra tính chống chịu (tính kháng, tính quen thuốc). Các loài dịch hại sau khi hồi phục sẽ tích luỹ mật độ trong khi thiên địch chưa kịp phục hồi để có thể đủ sức khống chế sâu hại. Do vậy, ở những nơi nào mà người nông dân dùng nhiều hoá chất BVTV trên cây trồng thì ở chính những nơi đó phát sinh dịch hại nhiều vào các năm sau, vụ sau; sử dụng hoá chất BVTV không theo nguyên tắc 4 đúng sẽ gây hiện tượng quen thuốc, dẫn đến kháng thuốc và chống thuốc, năm sau muốn tiêu diệt dịch hại phải tăng nồng độ và liều lượng, điều đó gây tốn kém về mặt kinh tế, ô nhiễm môi trường, tồn dư lượng hoá chất BVTV trên nông sản.

Lãnh đạo UBND huyện thăm mô hình sản xuất măng hữu cơ tại Bắc Giang

Vậy chúng ta nên tìm cách để giảm hoá chất BVTV trên đồng ruộng mà vẫn bảo vệ năng suất cây trồng, bảo vệ sức khoẻ con người, vật nuôi và môi trường sống, trước hết cần sản xuất nông nghiệp theo hướng hữu cơ, sau đó chuyển sang sản xuất hữu cơ. Bộ NN&PTNT đã ban hành bộ TCVN 11041 Nông nghiệp hữu cơ gồm các phần: Phần 1 yêu cầu chung đối với sản xuất, chế biến, ghi nhãn…; phần 2 Trồng trọt hữu cơ; phần 3 chăn nuôi hữu cơ; Quyết định số 236/QĐ-TT-CLT ngày 30/6/2023 của cục trưởng Cục trồng trọt về quy trình canh tác lúa giảm chi phí, nâng cao hiệu quả, thích ứng với biến đổi khí hậu vùng đồng bằng sông Hồng…Thực tế, từ năm 1990 trở lại đây, nhiều địa phương đã áp dụng chương trình IPM  (quản lý dịch hại lúa tổng hợp), IPHM (nâng cao sức khoẻ cây trồng), chương trình 3 giảm 3 tăng, sản xuất nông nghiệp theo tiêu chuẩn VietGap.

Đối với huyện Gia Bình, Năm 2023  toàn huyện xây dựng mô hình sản xuất lúa chất lượng cao sử dụng  phân bón  hữu cơ EO S01,  và phân  con nai vàng tổng số 40 tấn trên  diện tích 57 ha tại 14 xã thị trấn, cây trồng được bón phân hữu cơ cứng cây, dày lá, ít sâu bệnh, năng suất lúa cao hơn so với bón phân vô cơ thông thường, do sử dụng hạn chế hoá chất BVTV đã góp phần cải tạo đất, giảm ô nhiễm môi trường.... hệ sinh thái vì thế được cải thiện nhưng vẫn bảo vệ năng suất cây trồng.

Ngoài ra để bảo vệ các loài thiên địch có ích trên đồng ruộng, các cơ quan chuyên môn đã khuyến cáo người dân nên sử dụng các loại thuốc BVTV có nguồn gốc sinh học, phổ tác động hẹp, nhanh phân huỷ, ít ảnh hưởng tới các loài thiên địch, có tính chọn lọc cao mang lại hiệu quả rõ rệt.